(132) 7. สมาปนฺโน อสฺสาเทติกถา

[671] สมาปนฺโน อสฺสาเทติ, ฌานนิกนฺติ ฌานารมฺมณาติ? อามนฺตาฯ ตํ ฌานํ ตสฺส ฌานสฺส อารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ตํ ฌานํ ตสฺส ฌานสฺส อารมฺมณนฺติ? อามนฺตาฯ เตน ผสฺเสน ตํ ผสฺสํ ผุสติ, ตาย เวทนาย ตํ เวทนํ เวเทติ, ตาย สญฺญาย ตํ สญฺญํ สญฺชานาติ, ตาย เจตนาย ตํ เจตนํ เจเตติ, เตน จิตฺเตน ตํ จิตฺตํ จินฺเตติ, เตน วิตกฺเกน ตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกติ, เตน วิจาเรน ตํ วิจารํ วิจาเรติ , ตาย ปีติยา ตํ ปีติ ปิยายติ, ตาย สติยา ตํ สติํ สรติ, ตาย ปญฺญาย ตํ ปญฺญํ ปชานาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ฌานนิกนฺติ จิตฺตสมฺปยุตฺตา, ฌานํ จิตฺตสมฺปยุตฺตนฺติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ฌานนิกนฺติ อกุสลํ, ฌานํ กุสลนฺติ? อามนฺตาฯ กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[672] กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สุวิทูรวิทูรานิ! กตมานิ จตฺตาริ? นภญฺจ, ภิกฺขเว, ปถวี จ – อิทํ ปฐมํ สุวิทูรวิทูรํ…เป.… ตสฺมา สตํ ธมฺโม อสพฺภิ อารกา’’ติฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตี’’ติฯ

[673] น วตฺตพฺพํ – ‘‘สมาปนฺโน อสฺสาเทติ, ฌานนิกนฺติ ฌานารมฺมณา’’ติ? อามนฺตาฯ

นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, โส ตํ อสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน จ วิตฺติํ อาปชฺชติ; วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป.… ทุติยํ ฌานํ…เป.… ตติยํ ฌานํ…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ , โส ตํ อสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน จ วิตฺติํ อาปชฺชตี’’ติ [อ. นิ. 4.123]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ สมาปนฺโน อสฺสาเทติ, ฌานนิกนฺติ ฌานารมฺมณาติฯ

สมาปนฺโน อสฺสาเทติกถา นิฏฺฐิตาฯ

13. เตรสมวคฺโค

(133) 8. อสาตราคกถา

[674] อตฺถิ อสาตราโคติ? อามนฺตาฯ ทุกฺขาภินนฺทิโน สตฺตา, อตฺถิ เกจิ ทุกฺขํ ปตฺเถนฺติ ปิเหนฺติ เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ, ทุกฺขํ อชฺโฌสาย ติฏฺฐนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ สุขาภินนฺทิโน สตฺตา, อตฺถิ เกจิ สุขํ ปตฺเถนฺติ ปิเหนฺติ เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ, สุขํ อชฺโฌสาย ติฏฺฐนฺตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ สุขาภินนฺทิโน สตฺตา, อตฺถิ เกจิ สุขํ ปตฺเถนฺติ ปิเหนฺติ เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ, สุขํ อชฺโฌสาย ติฏฺฐนฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อสาตราโค’’ติฯ

อตฺถิ อสาตราโคติ? อามนฺตาฯ ทุกฺขาย เวทนาย ราคานุสโย อนุเสติ, สุขาย เวทนาย ปฏิฆานุสโย อนุเสตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ สุขาย เวทนาย ราคานุสโย อนุเสติ, ทุกฺขาย เวทนาย ปฏิฆานุสโย อนุเสตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ สุขาย เวทนาย ราคานุสโย อนุเสติ, ทุกฺขาย เวทนาย ปฏิฆานุสโย อนุเสติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อสาตราโค’’ติฯ

[675] น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ อสาตราโค’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘โส เอวํ อนุโรธวิโรธํ สมาปนฺโน ยํ กิญฺจิ เวทนํ เวทยติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, โส ตํ เวทนํ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺฐตี’’ติ [ม. นิ. 3.409 มหาตณฺหาสงฺขเย]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ อตฺถิ อสาตราโคติฯ

อสาตราคกถา นิฏฺฐิตาฯ

13. เตรสมวคฺโค